70 jaar oudejaarsconference: van Buckler tot meta-cabaret

Het is inmiddels net zo'n oudejaarstraditie als oliebollen, champagne en vuurwerk: de oudejaarsconference. Van de harde grappen van Youp van 't Hek tot het meta-cabaret van Micha Wertheim: we kijken maar wat graag naar de satirische terugblik op het voorbije jaar én we vinden er op Nieuwjaarsdag ook allemaal wat van. Tegenwoordig toeren cabaretiers maanden van tevoren al rond met hun oudejaarsvoorstelling, maar 70 jaar geleden was het een kleine radiostudio in Amsterdam waar de conference werd ingeleid.

Wim Kan

"Om samen het kleinkunstjaar uit te leiden, luisteren we vanavond naar Wim Kan die het uur zal vullen met eigen liedjes en conferences." Met die woorden werd op 31 december 1954 de allereerste oudejaarsconference aangekondigd. De VARA zond een schertsende terugblik op het jaar uit waarin ironisch genoeg vooral PvdA-premier Willem Drees op de hak genomen werd. De uitzending had hoge luistercijfers en Kan hield de traditie de volgende jaren succesvol in stand.

Toen in de jaren '60 de televisie in steeds meer huishoudens onderdeel werd van de woonkamer, vond de VARA het tijd om de oudejaarsconference ook in beeld uit te zenden. Wim Kan bedankte voor een gefilmde voorstelling, waardoor Seth Gaaikema in 1969 de eerste cabaretier werd die op televisie terugblikte op het voorbije jaar. Dat was een waar spektakel, met speciale gasten als Johan Cruijff en Jan Buskes en zelfs een eigen liedje: 'Wat Een Spreker Is Die Man', dat even later ook in de Top 40 een grote hit werd.

Vier jaar later waagde ook Wim Kan de overstap naar televisie. Hij hield tussen 1973 en 1982 nog vier oudejaarsconferences, voordat hij letterlijk het stokje overgaf aan Freek de Jonge. Met de microfoon in de hand van De Jonge werden de oudejaarsconferences scherper en harder - met Youp van 't Hek vanaf 1989 nam die tendens alleen maar toe. In zijn eerste conference noemde Van 't Hek drinkers van het alcoholvrije biermerk Buckler "idioten" en "Hollandse eikels", waarna de verkoop van het merk totaal in elkaar stortte en de goudgele flesjes uit de schappen verdwenen.

België

Youp van 't Hek en Freek de Jonge krijgen in de jaren '90 gezelschap van het duo Lebbis en Jansen, bestaande uit Hans Sibbel en Dolf Jansen. En in 1993 volgen ook onze zuiderburen met een eindejaarsvoorstelling: stand-upcomedian Geert Hoste haalt op de VRT het Belgische jaar door de gehaktmolen. Dat is zo mogelijk nog een groter succes dan de Nederlandse conferences: miljoenen mensen kijken jaarlijks naar zijn voorstelling, veel meer nog dan in ons land. Hoste houdt tot 2016 zijn eindejaarsconferences.

Jonge cabaretiers

Sinds deze eeuw doen in Nederland steeds meer cabaretiers een oudejaarsconference, en doen ook andere zenders mee. Guido Weijers is bijvoorbeeld vaak te zien op RTL 4 en Claudia de Breij is in 2016 de eerste vrouw met een oudejaarsconference. Ook in 2019 en 2022 neemt zij de oudejaarsconference op zich. Als Youp van 't Hek in 2020 zijn laatste oudejaars doet, is dat het einde van een tijdperk. Steeds vaker geeft de VARA de eer aan jongere cabaretiers, zoals Peter Pannekoek (2021), Micha Wertheim (2023) en dit jaar Pieter Derks.

Vrouwen

Maar ook de kijkcijfers lopen steeds verder terug. Keken tot tien jaar geleden makkelijk 3 miljoen mensen naar de oudejaarsconference, vorig jaar kon het ietwat ingewikkelde 'meta-cabaret' van Micha Wertheim op 'slechts' 900.000 kijkers rekenen. En dat het steeds mannen zijn die de beurt krijgen, doet ook nieuwe initiatieven ontstaan. Zo hielden o.a. Kiki Schippers en Janneke de Bijl dit jaar een Vrouwejaars, waarin tien vrouwen terugblikken op 2024.

Vanavond is het aan Pieter Derks om een poging te doen de kijkcijfers weer op te krikken. En anders zijn er behalve Derks en de Vrouwjaars nog zat andere conferences waar je naar kunt kijken: die van Dolf Jansen, Freek de Jonge of Sjaak Bral, om er maar een paar te noemen.

De Oudejaarsconference van 2024 door Pieter Derks is 31 december vanaf 22:30 te zien op NPO 1.